Momçilgrad (Mestanlı) ilçesine bağlı Tatul (Acıoluk) köyü yakınlarındaki Orfeus Tapınağı Arkeolojik Kompleksi'nde gerçekleştirilen arkeolojik kazı çalışmalarında M. S. 3- 4. yüzyıllara tarihlenen Roma dönemine ait bir pagan tapınağı keşfedildi. Arkeologlar, erken Hıristiyanlık dönemine ait bir kiliseyi incelerken tapınağın duvar kalıntılarına rastladı. Pagan tapınağı, 5-6. yüzyıllarda bir Roma tapınağının üzerine inşa edilmiştir.
Kazı çalışmalarını yöneten Prof. Dr. Nikolay Ovçarov, “Pagan tapınağının durumu çok kötü, buradaki taşların daha sonraki dönemde kilisenin inşasında kullanıldığı göz önüne alındığında bu normaldir” dedi. Bilim insanının ifadesine göre, pagan tapınağının ve ardından Hıristiyan tapınağının var olduğu dönemde, karşı tepedeki Trak Tapınağı artık kültsel bir öneme sahip değildi ve bir Roma ve daha sonra Bizans villasına dönüştürüldü.
Prof. Dr. Ovçarov, “Tatul köyü yakınlarındaki Kaya Tapınak Kompleksi’ni tamamen keşfettiğimizde geç Roma ve erken Hıristiyanlık dönemlerine ait hiçbir kült yapıya rastlamamıştık ki bu alışılmadık bir durumdu. Bunu ancak son 2 yıldır bölgede yapılan kazılarda şimdi yaptık. Roma ve Hıristiyan tapınaklarının bulunmasıyla Kaya Tapınak Kompleksi’nin araştırılmasının artık tamamen tamamlandığı söylenebilir” diye kaydetti.
Momçilgrad Belediye Başkanı İlknur Kazim, kazılarla ilgili şunları kaydetti: “Tatul'da yapılması gereken çok şey var, ama belediye olarak ayırabildiğimiz fonlar çok kısıtlı miktarda. Kırcaali Belediyesi ile Perperikon Arkeolojik Kompleksi ile Tatul Tapınak Kompleksi’ni kapsayacak ortak bir projenin uygulanmasına dahil olma fikrimiz var. Tatul köyü yakınlarındaki arkeolojik kompleksin restorasyon ve konservasyonunun yapılması gerekiyor, ancak gerekli ödeneği sağlamak belediye olarak bizim imkanımız dahilinde değildir" dedi.