Mehmet KADIFaytona kısacası at arabası diyebiliriz, ancak daha detaylı bir tanım vermek gerekirse, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğünde; Fransızca "phaéton " dan geliyor" Tek körüklü, dört tekerlekli, genellikle çift atlı binek arabası" açıklaması yapılmaktadır... Fayton Tarihçesi ve gelişimine bakmak gerekirse; bir akademik yayında, İzmir'in batıya resmen açılması 1890 yılında imzalanan "Balta Limanı" anlaşması ile olmuştur. Bu anlaşmayla yabancıların toprak sahibi olması yasalaşmış ve yabancı kaynaklar hız kazanmış, İzmir ekonomisi İngiliz, kültürü ve Fransız etkisi altına girmeye başlamıştır... Fayton bu dönemde bu batılı yaşam stilini hayata geçirmek, ulaşımdaki büyük boşluğu doldurmak amacıyla Avrupa'dan gemilerle getirilmekteydi... Diğer bir bilgide, Osmanlılar zamanında arabalara genellikle kupa adı verilirmiş. Son zamanlarda talika, kinto, kâtip odası, lando denilen çeşitli tipte arabalar yapıldı. Lando ile kupaların oturma yerleri tamamen kapalıdır. Tek veya çift atla çekilen faytonların körükleri yarı yarıya ve öne doğru kapanacak şekildedir, sürücü için ön kısımda yüksek bir yer vardır. Geçmişte, edebiyatımızda da faytona rastlamak mümkün;"bayramlarda bir payton tutar, tek başına arkaya kurulur, saatlerce dolaşırdık." diyor Cahit Kulebi, başka bir yazıda da "Kır atların çektiği bir faytonla gelirdi." diyor yazar Peyami Sefa... Türkiye'de de Bilinen Bogdan Filov, Bulgaristan'ın yer almış olduğu Birinci Balkan, İkinci Balkan ve Birinci Dünya Savaşı yıllarında (1912-1918) Doğu Trakya, Ege ve Vardar Makedonya'sı topraklarını kapsayan bölgelere yaptığı gezileri anlatan romanında Edirne'de faytonla, birçok yeri soğuk kış günlerinde dolaştığını anlatır...

***

Fayton kullanan bir Edirne'linin belirttiği gibi; "Yazın körük açılır kışın ve yağmurlu havalarda körük kapanır. Oturma bölümü iki çeşittir. Ağalar gidiş istikametindeki koltuk biçimde oturur çocuk ve yardımcılar 'Evet efendimciler' bölümü tabir edilen sürücünün sırt tarafında gidiş istikametine ters otururlardı." Ne hoş bir anı....

***

Fayton, günümüzde pek tercih edilen bir ulaşım aracı değildir. Faytonu sadece eski dokuyu yaşatmaya çalışan nadir yerlerde bulabilirsiniz. Mesela, İstanbul'da Adalar diyebiliriz. Osmanlı zamanında çok yaygın olduğunu belirttiğimiz Fayton, günümüzde yerini motorlu taşıtlara bırakmış durumdadır... Anadolu kasabalarında ise sayısı azalmıştır. Edirne'de imalatı tamamen yok olan Faytonlar, son yıllarda tekrar canlanan fayton kültürü bir çok şehirde çoğaldı, Manisa /Akhisarda 1928 yılından beri deden toruna üç kuşaktır bu imalatı sürdüren Bülent Güneş ve ortakları ayda 10-12 fayton üreterek 13 ülkeye ihracat yapmaktalar."

***

Edirne'de 1940 ‘lı yıllardan buyana faytonun kullanımında azaldığı söyleniyor... Firuzan Takan hocamız faytonla ilgili hatıralarında;" Eski Edirnelilerin ulaşım aracı olan faytonlar, her ailenin devamlı kullandıkları faytoncuları vardı. Mesela "Ayşekadında Niyazi ve Ziya kardeşler "ileri gelen ailelere devamlı hizmet vermekteydi..." Firuzan Takan hocamız, Hatıraların da kalan bir başka bilgide; "Düğün alaylarına Edirne'nin 140 kadar faytonu tutulur sünnet ve evlenme alayları yapılırdı. Zenginler Karaağaca kadar tur yaparlar daha az gelirlilerde çarşıya saraçlara kadar giderlerdi..."diyor hanım efendi...

***

Bundan yaklaşık iki yıl önce, Edirne Valiliğine bağlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, Turizm Haftası etkinlikleri kapsamında Hem, Üç Aileye Geçim kaynağı sağlamış, hem de tarihi bir mirası gelecek nesillere Aktarma adına fayton projesini hayata geçirmişti...
Kolay gelsin Faytoncular..
Sağlıcakla kalın!

Kaynak
1. http://www.renkliweb.com/kultursanat/fayton-nedir-faytonun-tarihcesi-ve-gelisimi.html#ixzz1s0B8Jzke
2. http://www.haberler.com/edirne-de-fayton-keyfi-haberi/
3. http://yenisafak.com.tr/Aktuel/?i=255720(erişim 15.042012 saat 01.00)

YAZARIN DİĞER YAZILARI

 CİĞERCİLER KIZDIRIRLAR TAVAYI...

 EYVAH, GÖBEĞİM VAR!..

 ANILARDAKİ TAHIN HELVASI...