İkinci Dünya Savaşından Bu Yana Bulgaristan Türklerinin Türkçe Eğitimi

Cuma, 25 Şubat 2011

Prof. Dr. Hayriye S. YenisoyZORUNLU GÖÇ ÖNCESİ BULGARİSTAN'DA TÜRKÇE EĞİTİM
(1944-1989)
Bulgaristan Türkleri, azınlık tarihleri boyunca (1877/78'den bu yana) Türkçe eğitime dört elle sarılmış, her türlü zorluklara göğüs gererek okullarını ayakta tutmaya çalışmışlardır.
İkinci Dünya Savaşının sonuna kadar Türk okulları özel okul statüsünü korumuş ve eğitim genel olarak Türk dilinde yapılmıştır.
Bu yazıda Türk okullarının resmî okul statüsüne geçmesi, Türkçe eğitimin gelişme evreleri ve bugünkü durumu kronolojik olarak ele alınıp 65 yıl (1944-2009) süren bir sürecin genel tablosu çizilecektir .

1940'ların İkinci Yarısında Türkçe Eğitim. İkinci Dünya Savaşının ardından iş başına geçen komünistler kendilerini güvene alıncaya kadar Türk topluluğuna iyi davrandılar. Bu azınlığı kazanabilmek için çok çaba harcadılar. Halkın egemen olduğu yepyeni bir düzenin kurulduğu, bundan böyle Türk azınlığı da dahil, tüm azınlıkların her alanda eşit haklara sahip olacakları bildirildi ve birçok vaatlerde bulunuldu .
27-28 Aralık 1944'te Vatan Cephesi Millî Komitesi Sofya'da Türk azınlığın temsilcileriyle bir toplantı düzenledi. Türk Vatan Cephesi Kongresi niteliğinde düzenlenen bu toplantıda Türk delegeler çözümlenmesi gereken siyasal, ekonomik, eğitim ve kültürel alandaki sorunlarını ortaya koydular. İstekler genellikle okullarla ilgiliydi. Ortaya konulan eğitim sorunlarından başlıcaları şunlardı: Türk kız ve erkeklerine de zorunlu eğitimin yaygınlaşması; derslerin Türk dilinde ve Lâtin esasına dayalı yeni Türk alfabesiyle yapılması; Türk okullarını bitiren Türk çocuklarının daha yüksek dereceli Bulgar Okullarına kabul edilmeleri; haftada bir saat din dersi okutulması; Türk okullarının müdür ve başöğretmenlerinin Türk olmaları; Bulgar öğretmenlerin yararlandıkları haklardan Türk öğretmenlerin de yararlanması; İkinci Dünya Savaşından önceki yıllarda aşırı milliyetçi ve faşist eğilimli Bulgar hükümetleri tarafından Türk azınlığın elinden alınmış okul binalarının, okul tarlalarının vb. malların Türklere iade edilmesi; Türklerin yoğun yaşamakta olduğu bölgelerde eğitime elverişsiz Türk okullarının yerine yeni okul binaları yapılması; Türk okullarına öğretmen yetiştirilmesi için Güney ve Kuzey Bulgaristan'da birer Türk pedagoji mektebinin (öğretmen okulunun) açılması ve bunların hükümetçe yönetilmesi; Türk okullarının malî idaresini devletin üstlenmesi; Türkçe okul kitaplarının hazırlanması vb.
Söz konusu toplantıda öteki konularla birlikte eğitim konuları da tartışılmış ve alınan kararlar madde madde kâğıda dökülerek yetkililere sunulmuştur.
Önerilerin bir bölümü hükümet tarafından uygun bulunmuş ve uygulamaya koyulmuştur. Örneğin, Bakanlar Kurulunun 26 Haziran 1945 tarihli kararıyla 7-15 yaşındaki çocuklar için aralarında cinsiyet, milliyet, din farkı gözetmeksizin zorunlu eğitim uygulaması getirilmiştir. Eğitim Bakanlığının 400 sayılı genelgesi gereğince Türk çocuklarına Bulgar okullarında okumalarına izin verilmiştir.
Zorunlu eğitim yasasının gerçekleştirilmesi için geçmişte Bulgar hükümetleri tarafından kapatılmış birçok Türk okulundan bazıları açılmaya başlamış, bunların ihtiyaçlarının karşılanması için 1946 yılının başında Millî Eğitim Bakanlığının bütçesinden 60 milyon leva tahsis edilmiştir. Tüm Türk okullarına devletin malî destekte bulunmasını, hatta Türk özel okullarının devlet okuluna dönüştürülmesini isteyenler de olmuştur. Ancak Türk aydınları ve özellikle öğretmenler ve mektep encümenleri (okul kurulları) Türk okullarının özel okul statüsünde kalmasını, sadece malî bakımdan bunların devlet tarafından idare edilmesini uygun buluyorlardı. Çünkü resmî okul statüsüne geçmeleriyle (devletleştirilmeleriyle) bunların zamanla millî karakterini kaybedebileceklerinden endişe ediyorlardı. Aralık 1945'te Bulgar Çiftçi Birliği Kongresinde de Türk delegeler aynı konuyu ortaya koymuş, Kongrede bu konu tartışılarak Türk okullarının özel okul statüsünde kalması, bunların sadece malî idaresini devletin üstlenmesi kararı alınmıştır.