Dr. Mümün TAHİREtnik azınlıkların kültürel haklarının gerçekleşmesinde, topluluğun kendi, yerel ve ulusal medyalar temel rol oynamaktadır.

1. PERİODİK BASIN

1989 yılından sonra "HAK VE ÖZGÜRLÜKLER""PRAVA İ SVOBORİ" gazetesi çıktı; belirli bir süre "YENİ İŞİK" - "NOVA SVETLİNA" daha sonra adı önce "IŞIK" -"SVETLİNA" , daha sonra da "GÜVEN" "DOVERİYE" olarak değişti; bu gazetenin "CIR CIR" "ŞTURÇE" çocuk ekide yayımlandı. 1990 yılında Başmüftülüğün yayın organı olarak Bulgarca ve Türkçe olmak üzere "MÜSLÜMANLAR" "MÜSÜLMANİ" gazetesi okurlarını buldu. 1992 yılında başlayarak, Türk halk topluluğunun yaşamını yansıtan ve kültürünü yaygınlaştıran "ZAMAN" gazetesi; "KAYNAK", "DELİORMAN" ve "HOŞGÖRÜ" dergileri basılmaya başladı.
2002 yılında Türk azınlığı için "SABAH" "UTRO" yayımlanmaya başladı. Bu gazete önce Türk dilinde basılırken, daha sonra yayım sahipleri konsept değiştirerek bazı yazıları Bulgarca basmaya başladı. Bulgaristanda yaşayan insanların sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamını bütünsel yansıtan pekçok reportaj, mülakat v.b. bulup okumak mümkündür.
"ZAMAN" gazetesi Türk dilinde yayınlanmaya başladı, 1992 yılının sonunda da Bulgarca eki de çıktı. Bu gazetede deneyimli reporter ve araştırmacı gazeteciler çalışmaktadır. Bulgaristan'ın her tarafında bölge ofisleri ve temsilcileri var. Gazetenın yayımcı politikası nesnelliğe ve gerçekçiliğe dayanır; yaşamı insan sevgisi açısından yansıtır; yasaların üstünlüğü ilkesine uyulmasını savunur; Bulgaristan Cumhuriyeti'nde insan hak ve özgürlüklerini ve demokratik öncelikleri savunur. Gazetenin Yazı İşleri Müdürü Nuri Eken, bu konudaki görüşlerini açıklarken, "Barışçı, huzurlu ve güçlü bir ülke olması için, din, ırk, cilt rengi ve dillerine bakılmaksızın, insanların birlik ve beraberliğini savunan, onların ruhuna kardeşlik ilişkileri aşılayan medyaya gerek vardır. Bu toplumda farklılıklar hoşgörüye dönişerek, ülkemizin barışçı geleceği için bir güvence oluyor." diyor.

"HOŞGÖRÜ" dergisi "DELİORMAN" EDEBİYAT DERNEĞİ'nin yardımıyla ayda 3 defa çıkıyor. Bu dergide Türk dilinde yazan yazar ve şairler eserlerini yayımlıyor. Dergide, edebiyat eserleriyle yan yana Türk asılı araştırmacıların yapıtları ve Bulgaristan Türklerinin yaşayışı, gelenekleri ve kültürleri üstüne yazılara yer veriliyor. Değişik belediyelerden reportajlarla okullarda Türk dili eğitimine özel dikkat ayrılıyor.

"KAYNAK" dergisi "XXI YÜZYIL TÜRK KÜLTÜR DERNEĞİ" yayınıdır. Sofya "Açık Toplum" vakfının yardımlarıyla basılmaktadır. Dergı Türk dilinde basılmakta, son sayfasında, Bulga dilinde olmak üzere, içindekilerin kısa anonsu ve okurların yazı, öneri ve gönderebileceklerine işaret edilmektedir. Bulgaristan okullarında Türk dil ve din eğitimi;teörik dil bilim konularında yazılar; Bulgaristan'da ilk Türk okullarının tarihçesi; dil ve edebiyat araştirmaları; yazar ve şairlerin yaratıcılığı ve hayatı; şiir, hikaye, kitaplardan alınılar; yeni kitapları tanıtım; Türk asılı öğretmenlere ve Türkçe okuyan öğrencilere yardımcı kitapın anonsu konu edilmektedir. Kültürel bütünleşme konuları da "Kaynak1" sayfalarından eksik olmamaktadır. Rom şairlerden Usin Kerim, Hasan Merkov, Sali İbrahim v.b. yazılar adanmış, "Ermeni haberleri" gazetesinin 70. yılı anılmıştır.

Bulgaristan'da 28 il vardır ve bunların her birinde birkaç yerli yayın organı basılır. Ayrıca birkaç elektronik yayın da vardır. Yerel günlük gazetelerden bazıları: "Yeni Hayat" (Nov jivot), "Arda", "Yedi Gün Kırcali" (Sedem Dni Kırcali), (Kırcali); "Halk Davası" "Narodno delo" (Varna); "Meriç"( "Maritsa" (Plovdiv); "Utro", (Ruse); "Vidin", (Vidin); "Struma" (Blagoevgrat); "Şumenska Zarya" (Şumen); "Drıstır", (Silistra). Bunlar etnik olarak karışık yörelerde çıkan yayın organlarıdır ve genelde azınlıkların hoşgörülü yaşamını ve çalışmalarını yansıtır.
Merkez Gazeteler: Bunlar, etnik konulara ve azınlıklara az yer ayırıyor.
Bu yayın organlarında basılan metinlerden üşte ikiden dörtte üçü Halk ve Özgürlükler Hareketi /DPS) "kaynaklı" haberlerdir. Bulgaristan Türklerini konu eden yazıların % 80'i politik temalıdır. Diğer konulara hemen hemen rastlanmazken, Parlamento'da başgösteren olaylara yer verilir. Çocuk ve gençlik sorunları, onların etnik ve ulusal kimliğinin biçimlenmesine ilişkin konular işlenmez. Topluma daha geniş bilgi sunarak, problemlerin çözümünde yardımcı olunacak yerde, Türk azınlığa karşı önyargılı, stereotip ve çelişkili kanılar yayılmakta ve bunlar çocukların topluma entegre olmasını da pek tabii ki beklenen yönde etkilememektedir.
"Radyo ve Televizyon Yasası" buyuruklarına göre, "etnik kimliklerine bakılmaksızın tüm yurttaşların, ulusal çıkarların, tüm insanlığı kültürel değerleri, ulusal bilim, öğrenim, kültürün politik savunulması garanti altına alınmalıdır".Yasalarımız, ülkemizde, etnik halk toplulukları hakkında ve onlar için, kendi ana dillerinde de olmak üzere, bilgi sunulmasını öngörmüştür.


2. ULUSAL ELEKTRONİK MEDYALAR

1984 yılına kadar Bulgar Ulusal Radyosu'nda hafta içinde 3,5 saat, Cumartesı - Pazar günleri de 4,5'er saat Türkçe yayın vardı. Bu yayınlar Bulgaristan Ulusal Radyosu, "Hristo Botev" Programı'na bağlı olan, önceleri "TÜRK AHALİSİNE MAHSUS YAYINLAR" Baş redaksiyonunda, sonraları da "BULGARİSTAN TÜKLERİNE MAHSUS YAYINLAR" redaksiyorunda hazırlanıyordu. 1984 yılının sonunda ve 1985 yılının başında, o günün iktidarınca izlenen "soya dönme" içinde bir politik uygulama olarak, Türk ahalisine mahsus yayınlar dulduruldu.

1994 yılında Bulgar Ulusal Radyosu Yönetim Kurulu "Balgariya" Radyosu Müdürü tarafından yapılan, dış ülkeler için Türkçe programları hazırlayan, gazeteci ekibi tarafından gerçekleştirilmek üzere, ülke için Türkçe yayınların yeniden başlaması teklifini kabul etti. "Balgariya" redaksiyonunda kıdemli redaktör olan Ahmet Aliev şunları anlatıyor: "Bulgaristan için Türkçe yayınlar yeniden başlamasıyla, dalga kapsamına giren Kuzey Doğu ve Güney Bulgaristan'da geniş bir dinleyici kitlesi ve büyük saygınlık kazandı. Redekasiyona her gün gelen ortalama 100 mektup da bunun çok kesin bir kanıtıdır." Bu Programın hacmi aşamalı bir şekilde arttırıldı ve 2004 yılı'nda "Balgariya" Radyosu hafta içinde her gün 2.5 saat ve hafta sonunda da Cumartesi ve Pazar günler 3-er saat aktüal haber, ülkemizdeki önemli olaylar üstüne olduğu gibi, etnik azınlıkların yaşamını da konu eden tematik programlar sunmaktadir.

Türk dilinde yayın yapan Programların öncelik verdiği konular şunlardır: "Türk azınlığının kullandığı dilin, kültür ve geleneklerin daha yaygın bir hale getirmek; kültürel etkileşimi yaymak; karışık etnik gruplardan nüfüsün birlikte yaşadığı bçlgelerde bütünleşme ile ilgili çağdaş sosyo-ekonomik problemler; ülkemizdeki olaylar ve bu halk topluluğunun özgün problemleri üstüne Türk azınlıktan insanların görüşlerini popğleriza etmek v.b. "Balgariya" Radyosu'nun Türk dilinde yayımladığı programlarda, en sık mülakat, yorum, analiz, haber, muhabir haberi, magazin ve temas yayınları olmak üzere, radyo gazeteciliğinin tüm janr türlerne raslamak mümkündür. Bu radyo programları Türk dili bilgileri ve gazetecilik tecrübeleri zengin olan yetenekli ekip tarafından hazırlanmakta ve sunulmaktadır. Türkçe hazırlanan bu yayın şemasından da açıkça görüldüğü gibi, bir saatlik Aile Programı, her cumaertesi Gençlik Programı; Pazar günleri ise, Çocuk Programı da yayınlanıyor.

Bulgar Ulusal Radyosu'nun "Hristo Botev" Programı, Türk etnik topluluktan yaratıcıların da katılımıyla, "Etnoslar" adlı bir program yayınlıyor.

Ulusal Bulgar Televızyonu 1. Kanal: 2002 yılından beri her gün Türk dilinde 10 dakikalik haber programı yayınlıyor. Bulgar Ulusal Televizyonu'nda "Birlikte" (Çàåäíî) adlı bir programla seyircilere etnik halk topluluklarının yaşamını anlatıyor. Bu programda "Ressam Kamber" ve "Benim Sevdam Tiyatro" adlı filmler de gösterildi. Bulgar Ulusal Televizyonu "Sözden Söze" (Îò äóìà íà äóìà) programında Bulgaristandaki etnik halk topluluklarının folklorunu sergileme tasarımı 2005'te ekrana çıktı. Birinci yayında Kırcali şehrindeki "Ömer Lütfü" Halk Okuma Yurdu Türk Şarkı ve Türkü Ansamlı'nın icrasıyla Türk etnik halk topluluğunun folklor ustalığı sahnelendi.
Bu programların ortak özelliklerinden biri, halen varolan önyargıları ve steriotipleri aşma ve bütünleşme sorunlarına önemle parmak basmaktır.
Ulusal azınlık problemlerinin çözülerek aşılması için , Bulgar Ulusal Radyosu'nun "Horizont" ve "Hristo Botev" programlarında ulusal azınlıkları tanıtarak takdim eden, belirli bir konuya adanmış yayın dizileri ve azınlık temsilciler ile mülakatlar yayınlanmaktadır. Bu yayınların takip eden dinleyici kitleleri oldukça bütük olduğundan dolayı, onlarda yeni ve farklı yönlü yeni açılımlara yer verilmesi önerilmektedir. Bu arada, özgün halk topluluğunun bütünsel tanıtımı; onun sosyo ekonomik durumunun açılması; politik ve dinsel kökenli, din, dil, kültür, yaşam normu temeli, belirli bir sorunun çözülmesine ilişkin olan, azınlıklar ile çoğunluk arasındaki etkileşim noktaları ve diğer yaygın olan şaiaların tartışılması; konu grupları olarak ele alınmalıdır. Canlı yayınlar aktüel konularla ilgili olup, şu ya da bu konuda azınlık halk topluluklarından en seçkin temsilcilerin katılımıyla gerçekleştirilmelidir.

3. ÇOCUK VE GENÇLER İÇİN PERİODİK BASIN

Çocuk yayınları özel bir dikkate değerdir, çünkü sadece bir etnik halk toplulu tarafından yayımlanmaktadır.
"FİLİZ" gazetesi, "Filiz" 97 vakfının parasıyla basılan, Bulgaristan'da Türk dilinde çıkan birtek çocuk gazetesidir. Gazetenin yazı işleri müdürü Muharrem Tahsin, Gazetenin başlıca ödevini
"çocuklarda bilme ve kültüre heves yaratma; onları boş zamanlarını daha iyi değerlendirmeye yöneltme; yaratıcı etkinliklerini özendirme" olarak açıkladı. O, gazetenin ülkede 128 okuma yurduna gönderilerek sosyal bakıma yoksul olan ailelerin çocuklarına da ulaşmasının sağlandığını paylaştı. Bu gazetede, ülkenin dört bir yanından çocukların öykü, şiir, masal, bilmece, epigram, atasözü v.b. yayınlanmaktadır. Çocuk yazarları, sevilen sanatçılar tanıtılmakta, " Sılam", "Ana Dilim" yarışmaları düzenlenmekte, yetenek sahibi afacan ressamlar, şarkıcılar ve öteki sanat dallarında seçkinler aranmaktadır. Bu gazetede çıkan yazıların analizi, çocukların belirli aktiflik ve yaratıcılıkla katıldıklarını göstermektedir. Bu yeteneklerle daha öte çalışılınca iyi yaratıcı ve sanatşılar olarak kendilerini gösterebilecekleri görüşü hakimdir.

"Balon" Çocuk dergisi, 2005 yılı ortalarına kadar Türk dili dersinde yardımcı dergi olarak, "Aydın" kişisel tüccar tarafından yayımlanmiştir. Bulgarca ve Türk dilinde yayımlanmıştır. Mali nedenlerle yayına son vermiştir. Bu derginin sayfalarında çocuklar için büyük sayıda şiir ve öyküye yer verilmişti.

"Gönül" dergisi gençlerin ve üniversite öğrencilerinin gereksinimlerine yanıt vermek üzere dünya yüzü görmüştür. "Balon" dergisinin okurları daha sonra "Gönül" dergisine kaymıştır. Genç yazarları özendirmek amacıyla Yazı İşleri Müdürlüğü periodik olarak ödüllü yarışmalar ilan etmektedir. Yarışma sonuçları dergide açıklanmakta ve en iyi eserler de basılmaktadır.

"Ümit" dergisi "A-PRESS" Ltd şirketinin aile, çocuk ve kültür yayınıdır. Bu derginin merke zofisi Sofya'da bulunmaktadır. Kırcali, Şumen, Varna ve Proldiv kentlerinde de ofisleri vardır. Abone sistemiyle dağıtılır. "Ümit" dergisi 1995'te Türkçe olarak çıkmaya başladı. Bilim, edebiyat, ahlak konularında yayınladığı yazılarla kısa bir sürede Bulgaristan çapında nüfüs sahibi oldu. Aile, kültür, eğitim ve çocuk konularını işlediğinden dolayı, farklı sosyal ve mesleksel gruplardan ve değişik yaş grubundan okurları kazanmayı başarmıştır. Her yıl okurların dergi sayfalarında en çok beyendikleri, derginin biçim ve içeriği üstüne ve öneriler detoplayan, alaran anket yapılmaktadır. 2000 yılında yapılan ankette derginin iki dilde basılması önerisi ağırlık kazandı. Buna yanıt olarak 2001'den başlayarak dergi hem Türk dilinde ve hem de Bulgarca basılmaya başlandı. Böylece derginin Türk dilini bilmeyen okur grubu arasında daha fazla taraftar bulduğu dikkati çekti. Bu dergi Bulgar okur tarafından da okunmaktadır. İki dilli yayımklar Bulgarların Türk halk topluluğunu daha yakından tanıma olanaklarını arttırmakta, Türkler ile Bulgarlar arasında dostlukların pekişmesini sağlamaktadır. Dergi, daha büyük sayıda sayfasını genç okurlara ayırmaktadır. Bu dergiyi internet üzerinden dünyanın dört bir yanında okuyabilme olanağı vardır. Dergini her sayısında, aile, çocuk ya da kültür dallarındaki hrhangi bir somut güncel sorun işlenmektedir. "Baş Yazi" köşesinde, öğütler içeren makalelere yer verilmekte; "Yaşamın İçinden" köşesinde kendi davranışlarımızı yeniden değerlendirmemize vesile olan, yaşamdan alınmış somut örnekler işlenmektedir. Geleneksel "Bu Sayının Okulu" bölümünde ülkenin değişik okulları ve onların öğrencileri anlatılmaktadır. "Genç Kalemler" ve "Genç Ressamlar" daimi köşelerinde yetenek sahibi çocukların edebiyat ve resim sanatı yapıtlarına yer verilmektedir. Dergi, ilginç kısa öykü, hikaye ve resim yarışmaları düzenlemektedir. Ödüllerimizle özendirilen çocuklar yarışmalarımıza seve seve katılıyor. Birinci kalanlara kol saati, ikincilere top ve üçüncülere de kitap hediye ediyoruz. Bu yarışmaların amacı çocukların yeteneklerinin gelişmesini teşvik etmektir." - Bu görüşleri derginin Yazı İşleri Müdürü Sayın Niyazi Küçük paylaştı.

"Ümit" dergisi sponsorluğunda Ğumen'de ilk Ana Dili Yarışması düzenlendi. 2003 yılının 16 Nisan günü Şumen Eğitim Bölge Müfettişliği düzenlediği özel bir törende, yarışmayı kazanan öğrencilere ödüllerini - kitap, tükenmez kalem takımları v.b. sundu. Dergi tarafından örgütlenen, Sofya'ya kadar 1 günlük gezi, büyük bir ilgi ile karşılandı. Bu geziye Türk dili öğretmenlerinden Bedriye Feytullah ile Günel Fadli de katıldılar.

Bu dergide yayınlanan bilmecelere, v.b çocukların dikkat ve ilgisi artmaktadır.
Ana dili derslerinin zenginleştirilmesi için çocuk yayınları iyi bir vesile olmakta ve rol oynamaktadır. Bu yayınlar öğrencilere Türk dili ve kültürü üstüne bilgiler sunmaktadır. Aynı zamanda onların yaratıcılığını kamçılamakta, Bulgar öğrencilerle ortak genel insanlık değerleri üstüne görüşme ve bilgi alış verişinde yararlı olmaktadır.